آیا میشود مقداری از زکات را به مادر یا برادر یا خواهر یا پدر زن و مادر زن داد؟ لطفا واضح توضیح دهید به کدامیک می شود داد و چه مقدار؟
الحمدلله، پرداخت زکات به پدر زن و مادر زن و در کل هر کسی بجز خانواده ی زکات دهنده – بشرطیکه مستحق زکات باشند – جایز و صحیح است. اما در مورد پرداخت زکات به یکی از اعضای خانواده: در سه حالت بررسی می شوند: حالت اول: پرداخت زکات به برادر و خواهر و عمو و خاله و دیگر بستگان نسبی: بنا به رای بیشتر اهل علم میتوان از زکات مال خود به آنان داد، مشروط برآنکه مستحق باشند. چون پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده است: «الصدقة علی المسکین صدقة ، وعلی ذی القرابة اثنتان صلة، وصدقة» [بخشش و صدقه نسبت به مسکین یک مزد و پاداش دارد،کـه پاداش صدقه باشد ولی صدقه و بخشش نسبت به خویشاوندان، دو پاداش دارد: پاداش صله و رحم و پاداش صدقه] . به روایت احمد و نسائی و ترمذیکه آن را حسن دانسته است. حالت دوم: پرداخت زکات به کسانی که نفقه ی آنها بر زکات دهنده واجب است، مثلا دادن زکات به همسر یا فرزند یا پدر و مادری که فرزندانشان نفقه ی آنها می دهند: فقهاء اتفاق نظر دارند بر اینکه نمیتوان زکات را به پدران و نیاکان و مادران و مادربزرگ و پسران و دختران و نوههای پسری و دختری خود داد. اگرچه محتاج و فقیر هـم باشند. زیرا بر وی واجب است که نفقه آنان را بدهد و بینیازی او بینیازی آنان بحساب میآید. اگر زکات را بدانها بدهد کاری را انجام داده که بسود خودش میباشد و از وجوب نفقه آنان بر خویشتن جلوگیری میکند. امام مالک پدربزگ و مادربزرگ و فرزندان پسران را استثناء کرده وگفته است اگر فقیر باشند میتواند بدانها بدهد. اما اگر والدین یا فرزندان جزو غارمین (بدهکارانیکه دیونی را متحمل شده و بازپرداخت آنها برایشان ممکن نیست) یا عاملین (کسانی که مسئول جمع آوری زکات هستند) و یا (مجاهدین) باشند، جایز است تا زکات خود را به آنها داد، ولی اگر در غیر این سه صنف باشند جایز نیست. اما شیخ الاسلام ابن تیمیه گفته: اگر زکات دهنده ملزم به نفقه ی والدین یا فرزندانش نباشد ]مثلا پدر و مادر خود مستقل بودند و فرزندشان نیز مستقل شده و هیچکدام نفقه ی دیگری را بر عهده ندارند[ و زکات دهنده در دادن نفقه به والدین یا فرزندان عاجز باشد، در اینصورت دادن زکات به آنها جایز است. (مجموع الفتاوی؛25/90-92). (مثلا پسر مستقل شده و اکنون او عهده دار نفقه ی همسر و فرزندانش است، از طرفی پدر و مادرش فقیر و جزو مستحقین زکات باشند، در این شرایط جمهور علما می گویند که پسر نمی تواند زکات مال خود را به والدین فقیرش بدهد، زیرا بر او واجب است تا به آنها نفقه بدهد و با دادن نفقه دیگر نیازی به زکات نیست، اما بر طبق رای بعضی از علما چنانکه پسر فقط توانایی دادن نفقه ی همسر و فرزندان خود را داشته باشد و از دادن نفقه ی والدینش عاجز باشد، در اینحالت او می تواند زکات مال خود را (اگر داشت) به والدین فقیرش بدهد). اما در مورد همسر: ابن المنذرگفته است: اهل علم اجماع دارند بر اینکه نباید زکات را به همسر خود داد. زیرا نفقهاش برشوهر واجب است. اگرشوهرش بینیازباشد او نیز بینیاز است و نیازی به زکات ندارد. همانگونهکه به والدین خود نیزبهمین دلیل نمیتواند زکات بدهد. مگر اینکه همسرش بدهکار باشدکه درآنصورت از سهـم “غارمین” به وی میدهد تا اینکه دین خود را بازپرداختکند. حالت سوم: پرداخت زکات همسر به شوهر: اگر زنی صاحب مالی باشد، که زکات آن واجب باشد، بهتر است زکات آن را به شوهر مستحق خود بدهد، بشرطیکه شوهرش از اصناف مستحق زکات باشد. زیرا نفقه شوهر برهمسر واجب نیست. بدیهی استکه ثواب و پاداش آن بیشتر خواهد بود، تا اینکه آن را به بیگانهای بدهد. از ابوسعید خدری روایت استکه: زینب همسر ابن مسعود به پیامبر صلی الله علیه و سلم گفت: ای نبی الله تو امروز دستور دادن صدقه را صادر فرمودهای، و من زینت آلاتی دارم، میخواهـم آن را ببخشم، ابن مسعود گمان میکند او و فرزندش بدین صدقه و بخشش از هرکس دیگر مستحقتر هستند. پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: « صدق ابن مسعود، زوجک، وولدک أحق من تصدقت به علیهم» [ابن مسعود راستگفته است، شوهر و فرزندت از هرکس دیگر بدین بخشش مستحققترند] . به روایت بخاری. اینست مذهب شافعی و ابن المنذر و ابویوسف و محمد و ظاهریه و روایت از احمد. ابوحنیفه و دیگران میگویند: زن نمیتوان زکات مال خود را به شوهرش بدهد و گفتهاند: حدیث زینب درباره صدقه غیرفرض و احسان است نه درباره زکات. امام مالکگفته است: اگر شوهر، صدقهای را،که از زنش میگیرد برای نفقه وی از آن کمک میگیرد، درست نیست، ولی اگرآن را برای غیرنفقه زنش، مصرفکند، جایز است. مقدار زکات نیز بستگی به زکات دهنده دارد: او باید ابتدا زکات اموال خود را حساب کند، اگر اموال نقدی بود یک چهلم آنرا و اگر زراعی بود (یک دهم یا یک بیستم) آنرا جدا کرده و اگر خواست کل آنرا به یک نفر یا چند نفر بدهد. والله اعلم وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلی یوم الدین سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت IslamPP.Com
|