روش حفظ قرآن و متن های علمی
تألیف : عبدالمحسن القاسم إمام و خطیب مسجد النبوی
بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله و الصلاة و السلام علی نبینا محمد و علی آله و صحبه أجمعین
اولاً: چگونه قرآن را حفظ نمایی ؟ این روش در مقابل روشهای دیگَر در قدرت و ماندگاری حفظ ، متمایز می باشد و سرعت بیشتری در زمان حفظ وتمام کردن قرآن را به همراه دارد . مثلاً برای حفظ سوره جمعه ، به ترتیب زیر عمل می کنی : 1 _ آیه اول را 20 بار می خوانی . 2 _ آیه دوم را 20 بار می خوانی . 3 _ آیه سوم را 20 بار می خوانی . 4 _ آیه جهارم را 20 بار می خوانی . 5 _ این چهار آیه را از اول تا آخر جهت ربط دادن با هم 20 بار می خوانی . 6 _ آیه پنجم را 20 بار می خوانی . 7 _ آیه ششم را 20 بار می خوانی . 8 _ آیه هفتم را 20 بار می خوانی . 9 _ آیه هشتم را 20 بار می خوانی . 10 _ آیات 5 تا 8 ، بیست بار می خوانی تا اینکه بین این آیات ارتباط دهی . 11 _ از آیه اول تا هشتم برای مسلط شدن این صفحه 20 بار می خوانی و بدین منوال این روش را برای حفظ هر صفحه ای از قرآن در بیش می گیری . هر روز بیشتر از یک صفحه حفظ نکن بدلیل اینکه زیادی حجم محفوظات باعث زود فراموشی آن می شود .
ـ هنگَامی که بخواهم صفحه جدیدی برای فردا حفظ کنم چگونه عمل نمایم ؟ زمانی که خواستی صفحه دیگَر را در روز بعد حفظ نمایی قبل از اینکه حفظ صفحه جدید ،ـ به روشی که ذکر شد ـ شروع کنی جهت اینکه حفظ ماندکَاری بیشتر داشته باشد بیست بار صفحه دیروز خود را دور کن سپس حفظ صفحه جدید را شروع کن .
چگونه حفظ و مراجعه را باهم در یک روز داشته باشم ؟ قرآن را بدون مراجعه به هیچ وجه حفظ نمی کنی زیرا اگَر قرآن را صفحه به صفحه حفظ کردی تا اینکه ختم نمودی و خواستی به محفوظات خود مراجعه کنی می بینی که همه آنها را فراموش کرده ای . بهترین روش برای جمع کردن بین حفظ و مراجعه اینست که بیایی قرآن را به سه قسمت 10 جزئی تقسیم کنی . در یک روز صفحه ای را که حفظ نموده ای چهار بار مراجعه کنی تا اینکه 10 جزء اول تمام شود زمانی که 10 جزء را تمام کردی از ادامه حفظ خودداری کن و فقط برای مدت یکماه هر روز هشت صفحه مراجعه داشته باش بعد از یکماه حفظ خود را ادامه بده برحسب قدرت و کشش حافظه خود روزانه یک تا دو صفحه ، طبق منوال گذشته حفظ کن و هر روز 8 صفحه از حفظیات 10 جزء اول مراجعه نما تا اینکه بیست جزء را حفظ کنی . وقتی که بیست جزء را حفظ شدی برای مدت دو ماه حفظ خود را متوقف ساز و فقط بیست جزء حفظ شده را روزی 8 صفحه دور کن تا اینکه این دو ماه بکذرد پس از گذشت این دو ماه هر روز یک تا دو صفحه حسب استعداد خود حفظ را شروع کن و همراه با آن روزی 8 صفحه مراجعه داشته باش تا اینکه کل قرآن را حفظ نمایی . زمانی که حفظ قرآن تمام شد 10 جزء اول را در مدت یکماه مراجعه کن بطوری که هر روز نصف جزء دور نمایی . سپس بیست جزء را در مدت یکماه مراجعه کن بدین صورت که از 10 جزء اول روزانه 8 صفحه و از 10 جزء دوم روزانه نصف جزء مراجعه داشته باشی . سپس 10 جزء آخر را در مدت یکماه روزانه نصف جزء همراه با هشت صفحه از 10 جزء اول و هشت صفحه از 10 جزء دوم دور کن .
ـ وقتی که این مرحله را تمام کردم چگونه کل قرآن را مراجعه کنم . برای مراجعه کامل قرآن روزانه 2 جزء دور کن و هر روز سه بار تکرار نما بدینصورت که در طی 2 هفته کل قرآن را مراجعه کرده باشی . با این روش قرآن را ظرف یکسال بصورت متقن و مسلط حفظ خواهی کرد إن شاء الله . در طول حفظ به آیاتی که با هم شبیه هستند توجه خاصی داشته باش تا اینکه بتوانی در تشخیص مکان آیات متشابه مهارت پیدا کنی . قواعد و قانونها ئی در حفظ : 1 _ برای درست شدن قرائت باید حتماً نزد استاد حفظ نمایی . 2 _ روزانه دو صفحه را حفظ کن : یک صفحه بعد از نماز صبح و یک صفحه بعد از نماز عصر یا مغرب با این برنامه می توانی طی مدت یکسال قرآن را کاملاً با تسلط تمام حفظ نمایی اما اگر بخواهی روزانه بیشتر از 2 صفحه حفظ کنی محفوظات شما ضعیف خواهد شد . 3 _اگر شروع حفظ از آخر یعنی سوره الناس به طرف سوره البقرة باشد حفظ آن آسانتر خواهد بود و بعد برای مراجعه از اول یعنی از سوره البقره به طرف سوره الناس شروع نمایید . 4 _ در طول زمان حفظ بهتر است از روی یک نوع مصحف استفاده شود تا اینکه حفظ دوام و ماندگاری بیشتری داشته باشد و سرعت یاد آوری بالاتر رود و مکانهای آیات و اویل و اوخر صفحه در ذهن نقش گیرد . 5 _ هر کس قرآن را که حفظ کند در طی دو سال اول آن ، حفظیاتش فرّار است و این مرحله حفظ را ، مرحله تجمیع می نامند . از اینکه فراموشیهای مکرر و خطاهای زیادی برای شما پیش می آید نگران مباش .این مرحله مشکلی است که شیطان انسان را از حفظ کردن باز می دارد پس به وسوسه های شیطان اعتنایی نکن و در حفظ خود مستمر باش و حفظ ، گنجینه ای است که به هرکس داده نمی شود .
دوم: چگونه متنهای علمی را حفظ کنی ؟ علم بیشتر از آنست که انسان بتواند بطور کامل به آن دست یابد و انسان عاقل گلهایی از آنرا برای خود می چیند . شخص زیرک کسی است که بهترین چیزهایی را که می شنود یاد داشت می کند و مهمترین نوشته های خود را حفظ می نماید و به بهترین محفوظات خود سخن می راند . عالم ، عالم نمی شود مگر با حفظ متون . شیخ الإسلام ابن تیمیة رحمه الله می گوید ) کسی که متن ها را حفظ نمود به فنونها دست یافته است . ) رحبی در ابیاتی از علم میراث می گوید : و الثلثان و هما التمام فاحفظ فکل حافظ امام
یک سوم و آندو کامل می گیرند، پس حفظ کن که هر کس حافظ باشد امام و پیشوا می باشد .
و شخص در علم استوار نمی گردد مکر اینکه اصول علم را حفظ نماید . بشر در هر فنی از فنون علم بیشرفت شگفت انگیزی داشته ، پس علمی که واجب و لازمتر و پر سودتر است طلب کن و در هر فنی مختصری از آن علم را حفظ داشته باش . شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می کَوید : ( باید تلاش کرد که در هر بابی از بابهای علم به اصل صحیحی که از پیامبر صلی الله علیه وسلم به ما رسیده پناه ببریم ) . پس از آن ، به شاخ و برگ ها و مهارت در آن بپردازیم علم را از اهل آن و از استادی که در دایره علم و میدان عمل است به او اقتدا می شود بگیر. محمد بن سیرین می گوید : (همانا علم دین است پس بنکَرید از چه کسی دین خود را فرا می گیرید .) و بهترین علمها ،علمی است که اصل آن حفظ شده و شاخه های آن یاد می شود .
ـ از متن های علمی چه چیزی را حفظ نمایم ؟
در شروع کار حفظ ، قرآن را بصورت متقن همراه با فهم آن حفظ نما و در علم عقیده متن هایی را حفظ کن زیرا که پاک بودن عقیده ، درست شدن نیّت را به همراه خواهد داشت . عقیده هوا و هوس را لجام می کند و در کردار برکت می اندازد و ذکر الله را مداوم می سازد . پس از آن متن های مختلفی را در علم تجوید ، حدیث ، فقه ، اصول فقه ، میراث ، نحو ، ادب و ... حفظ نما . برای مثال نمونه ای از ترتیب و اولویت متون و فنها را ذکر می نمایم : 1 ـ قرآن کریم : در خلال حفظ قرآن متن های دیکَر را حفظ کن . 2 ـ علم تجوید : ابیات ( التحفة ) جمزوری که 61 بیت است . 3 ـ علم عقیده : بترتیب کتابهای زیر را حفظ نما : الف : نواقض اسلام . ب : قواعد چهارگانه ج : اصول سه گانه . د : کتاب توحید که این چهار متن تالیف شیخ محمد بن عبدالوهاب رحمه الله می باشد و بعد کتاب عقیده واسطیه تالیف شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله و کتاب عقیده طحاویه . 4 ـ علم حدیث شناسی : ابیات بیقونیه ( 34 بیت ) و کتاب نخبة الفکر تالیف ابن حجر عسقلانی . 5 ـ حدیث : در حدیث متنهای زیر را حفظ نما: الف : اربعین امام نووی ب : عمدة الاحکام ج : بلوغ المرام
6 ـ اصول فقه : متن ورقات امام جوینی 7 ـ فقه : شروط نماز شیخ محمد بن عبدالوهاب و کتاب زاد المستقنع امام حجاوی که کتابی است خلاصه در فقه احکام و مسایل مختلفی را در بر دارد . 8 ـ علم میراث : متن رحبیه که 176 بیت می باشد . 9 ـ علم نحو : کتاب اجرومیه و الفیه ابن مالک 10 ـ علم ادب : منظمه ابو اسحق اندلسی که منظومه بدیع و زیبایی است و حکمت های زیادی در 115 بیت گنجانیده است .
* ـ متنها را بصورت طبقه بندي شده برايم ذكر نمائيد ؟ القرآن العظيم نواقض الاسلام القواعد الاربع ثلاثة الاصول التحفة في التجويد البيقونية الاربعون النووية كتاب التوحيد الاجرومية شروط الصلاة الواسطية الطحاوية الرحبية نخبة الفكر عمدة الاحكام بلوغ المرام زاد المستقنع متن الورقات منظومة الالبيري في الأداب ـ روش حفظ متون هر گاه متني كه مي خواهي حفظ نمايي اگر حديث است روزانه سه حديث بيشتر نباشد و اگر متن عادي است بيشتر از سه سطر نباشد و اگر نظم باشد بيشتر از سه بيت نباشد با اين روش آرام ، حفظ ماندگار خواهد بود إن شاء الله . اما روال كار اينطور باشد كه مقطع مورد نظر را روزانه بعد از نماز صبح بيست بار تكرار كني . مثلا الفيه ابن مالك قبل از اينكه بخواهي حفظ جديد را شروع كني حفظ ديروز خود را بيست بار تكرار كن و بعد حفظ جديد را شروع نما و هميشه قبل از شروع حفظ از ابتدا تا محل حفظ جديد دور نما تا اينكه در حفظ خود ماهر شوي . بر همين روش در تمام متون ديگر پيش برو و همراه با اينكه مدارسه محفوظات علمي قبل خود را داشته باشي ، مراجعه قرائت و حاضر شدن در درسهاي مشايخ و ملازمت با آنها و سئوال گرفتن در مورد مسايل و مشكلاتي كه در علوم برايت بيش خواهد آمد داشته باش ، همه اين موارد در تسلط بر محفوظات موثر مي باشد . شيخ ابو اسحق شيرازي درس خود را 100 بار تكرار مي كرد . و الكيا هراسي 70 بار درس خود را تكرار مي نمود . و به اين داستان توجه كن ، برايت روشن مي سازد كه كم تكرار كردن فراموشي سريع را به دنبال دارد . امام جوزي در تشويق بر حفظ علم مي گويد : حسن ( ابوبكر نيشابوري) براي ما تعريف مي كند : شخص فقيهي درس خود را در خانه بسيار تكرار مي كرد پير زني كه در خانه اش بود به او گفت : قسم به الله ازپس تكرار كردي من حفظ شدم . پس به او گفت تكرار كن و او آن درس را از حفظ تكرار كرد بعد از چند روزي كه گذشت فقيه گفت: اي پير زن حالا آن درس را تكرار كن ببينم. گفت من آن را حفظ ندارم فقيه گفت: من درس خود را تكرارمي كنم تا اينكه آنجا به تو رسيده به من نرسد يعني درس خود را فراموش نكنم .حفظ وجود نخواهد داشت الا با تكرار نمودن. ـ چگونه متنها ي حفظ شده ام را مراجعه كنم. هرگاه متنهاي مختلفي را در فنونهاي مختلف علم حفظ نمودي ماهيانه همه متنها را كه حفظ داري مراجعه كن تا اينكه در حفظ خود ماهر و در حضور ذهن نمونه و در استدلال سريع باشي . و صلي الله على نبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم. ترجمه با تصرف و اختصار: نوار اسلام IslamTape.Com | 
