فرض کنید کسی بصورت پنهانی اقدام به قتل کند، و این جرم خود را آشکار نکند و در عوض توبه کند، آیا چنین توبه ای پذیرفته می شود یا بر او لازمست تا جرمش را بیان کند تا مورد قصاص قرار گیرد؟
الحمدلله،
کشتن مؤمن پایمال کردن سه حق است : حق الله، حق مقتول، حق اولیاء مقتول .
- اگر قاتل توبه نصوح کند، حق الله از دوش او برداشته می شود.
- اگر خود را تسلیم اولیای مقتول نماید تا یا او را قصاص کنند و یا دیه بگیرند، حق اولیاء دم نیز از دوش او برداشته می شود.
- می ماند حق مقتول؛ که این بستگی به خواست الله متعال دارد، و امید است او تعالی حق مقتول را از دوشش بردارد و در عوض به مقتول از فضل خویش عطا فرماید تا او نیز راضی شود.
امام ابن قیم می فرماید : «در مسأله قتل سه حق بدان معلق است : حق اللهریال و مق مقتول مظلوم و حق ولی (دم)، اگر با رضا و اختیار خود را تسلیم ولی (یعنی اولیاء دم) کند، و از کرده خود پشیمان شود و به جهت خوف از خدا توبه کند، در آنصورت : حق الله با توبه برداشته می شود، و حق ولی با مصالحه یا گذشت و یا قصاص برداشته می شود، و می ماند حق مقتول، که الله متعال در روز قیامت مقتول را با بنده توبه کار و مصلح خود به صلح می رساند و عوض مقتول را نیز می دهد، تا نه این حق ضایع شود و نه این توبه پذیرفته نشود».
"الجواب الکافی" ص 102.
مرداوی در گفته : «شیخ تقی الدین (ابن تیمیه) نیز بر همین رأی است و او بتفصیل این مسئله را تشریح کرده و بدون شک رأی صواب است» "تصحیح الفروع" (6/ 171).
و علامه ابن عثیمین می گوید : «قتل عمد سه حق بر گردن دارد :
اول : حق الله، که با توبه ساقط می شود.
دوم : حق اولیاء مقتول، که با تسلیم خود به آنها ساقط می شود.
سوم : حق مقتول، که این حق ساقط نخواهد شد، زیرا مقتول را کشته و فرار کرده، اما آیا (ممکن است در قیامت) از حسنات قاتل برداشته شود (و به مقتول داده شود)؟ و یا خداوند متعال به فضل خویش آن حق او را متحمل می شود؟ رأی صواب اینست که خداوند – اگر صداقت توبه قاتل را دید - بفضل خویش حق او را متحمل می شود» "الشرح الممتع" (14/ 7).
بنابراین اگر قاتل جرم خود را پنهان کند و تنها توبه نماید، در اینحالت حق مقتول و حق اولیای او باقی می ماند، درحالیکه از جمله شروط توبه آنست که اگر حق کسی را پایمال کرده حق او را بدهد و یا از او حلالیت بخواهد، پس قاتل برای تکمیل توبه خود بایستی اولیاء مقتول را مطلع کند تا یا از او گذشت کنند و یا دیه بخواهند و یا قصاص شود، پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرمایند : «مَنْ کَانَتْ لَهُ مَظْلَمَةٌ لأَخِیهِ مِنْ عِرْضِهِ أَوْ شَیْءٍ فَلْیَتَحَلَّلْهُ مِنْهُ الْیَوْمَ قَبْلَ أَنْ لا یَکُونَ دِینَارٌ وَلا دِرْهَمٌ، إِنْ کَانَ لَهُ عَمَلٌ صَالِحٌ أُخِذَ مِنْهُ بِقَدْرِ مَظْلَمَتِهِ، وَإِنْ لَمْ تَکُنْ لَهُ حَسَنَاتٌ أُخِذَ مِنْ سَیِّئَاتِ صَاحِبِهِ فَحُمِلَ عَلَیْهِ» بخاری (2449).
یعنی : «هر کس ظلمی به برادرش نموده باشد، خواه به آبروی او لطمه زده و یا حق دیگری از او پایمال کرده است، همین امروز (در دنیا) از او طلب بخشش کند قبل از اینکه روزی (قیامت) فرا رسد که در آن، درهم و دیناری، وجود ندارد. زیرا اگر اعمال نیکی داشته باشد، (در آنروز) به اندازه ظلمی که نموده است، از آنها کسر میگردد. و اگر اعمال نیکی نداشته باشد، گناهان مظلوم را به دوش او (ظالم) می گذارند».
از شیخ الاسلام ابن تیمیه سوال شد : مسلمانی به عمد و بدون حق مسلمان دیگری را می کشد، بعد توبه می کند، آیا امیدی برای این توبه هست و از آتش جهنم نجات خواهد یافت یا خیر؟ و آیا دیه بر او واجب است یا خیر؟
پاسخ دادند : «کسی که بناحق قتل می کند، دو حق بر گردن دارد :
(اول) حق الله، چون او به حدود الله تجوز کرده و حرامهای او را هتک کرده است، پس این گناه است و خداوند با توبه صحیح او را می بخشد، چنانکه می فرماید : « قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا» (زمر 53). یعنی : « بگو: ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کردهاید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را میآمرزد» یعنی گناه کسی که توبه کرده باشد را می بخشد، و باز می فرماید : «وَالَّذِینَ لَا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا یَزْنُونَ وَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ یَلْقَ أَثَامًا * یُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَیَخْلُدْ فِیهِ مُهَانًا * إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا» (فرقان 68-70). یعنی : «و کسانی که معبود دیگری را با خداوند نمیخوانند؛ و انسانی را که خداوند خونش را حرام شمرده، جز بحق نمیکشند؛ و زنا نمیکنند؛ و هر کس چنین کند، مجازات سختی خواهد دید! عذاب او در قیامت مضاعف میگردد، و همیشه با خواری در آن خواهد ماند! مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند، که خداوند گناهان آنان را به حسنات مبدّل میکند؛ و خداوند همواره آمرزنده و مهربان بوده است».
و در صحیحین و دیگر کتب از ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت شده که پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم فرمود : «مردی در بنی اسرائیل وجود داشت که نود و نه نفر را کُشت. به جستجوی عالم‌ترین شخص زمین می‌گشت، او را به سوی راهبی راهنمایی نمودند، نزد او رفت و گفت: نود و نه نفر را کشته است، آیا اگر توبه کند، قبول است؟ گفت: خیر، پس او را هم کشت و صد نفر را با او کامل کرد؛ باز، به جستجوی عالم‌ترین فرد زمین گشت، او را به‌سوی مرد دانشمندی راهنمایی کردند، پیش او رفت و گفت: صد نفر را کشته است، آیا اگر توبه کند، قبول است؟ گفت: بله، چه کسی می‌تواند بین او و بین توبه مانعی ایجاد کند؛ به فلان سرزمین برو که در آنجا مردمانی خداپرست هستند و با آنها عبادت خداوند را انجام بده، آن شخص رفت و در نیمه‌ی راه، مرگ او فرا رسید و فرشتگان رحمت و عذاب، بر سر او به مجادله پرداختند، سپس خداوند ملائکه ای را برای قضاوت بین آنها فرستاد، گفت: از اینجا فاصله‌ی دو زمین (زمین مبدأ و زمین مقصد) را اندازه بگیرید، به هر کدام نزدیکتر بود، از اهل آنجا محسوب می‌شود؛ اندازه گرفتند، دیدند که به روستای صالحین نزدیکتر است و خدا نیز از او گذشت نمود» متفق علیه .
دو دوم : حق انسانها . قاتل بایستی حق اولیاء مقتول را هم بدهد، به آنها امکان قصاص را فراهم نماید، و یا با دادن دیه با آنها مصالحه کند، و یا طلب عفو نماید، اگر (یکی از این) موارد را انجام داد پس حق آنها را اداء کرده، این موجب کامل شدن توبه است.
ولی آیا برای مقتول هم حقی می ماند که در روز قیامت آنرا مطالبه کند؟ علماء در این مورد دو رأی دارند : کسانی که معتقدند حق او هم پابرجاست، گفتند : قاتل تا می تواند حسناتش را بیافزاید چون (در قیامت) به اندازه حق مقتول به او از حسنات قاتل می دهند، و مابقی حسناتش از آن خودش می ماند، پس اگر قاتل توبه کننده حسنات خود را بیافزاید، امید مورد رحمت خداوند قرار گیرد، و او را از آتش جهنم نجات دهد، و جز فاسقین از رحمت خداوند مایوس نمی شوند» "الفتاوی الکبری" (3/ 407)، مجموع الفتاوی (34/ 171).
و ابن عابدین حنفی می گوید : «توبه قاتل صحیح نیست تا آنکه خود را تسلیم اولیاء مقتول کند، یعنی توبه بتنهایی کافی نیست. مولف "تبیین المحارم" گفته : بدان که توبه قاتل تنها با استغفار و ندامت نیست، بلکه باید رضای اولیاء مقتول را هم جلب کند، اگر قتل عمد بود باید امکان قصاص برای اولیاء مقتول باشد، اگر خواستند او را قصاص کنند و اگر خواستند مجانی از او گذشت کنند، اگر از او گذشت کردند توبه برای او کافیست.. و قبلا ذکر کردیم که گذشت کردن از او موجب برائت دنیوی اوست، اما آیا حق الله نیز ساقط می شود؟ (باید گفت که) این مسأله بمنزله دَین است، اگر طلبکار بمیرد و ورثه از آن گذشت کنند از آن مبراء خواهد شد، ولی در ظلمی که مرتکب شده مبراء نمی شود، و همینطور قاتل؛ از ظلمی که کرده مبراء نمی شود، .. ظلم با توبه ساقط نمی شود، زیرا این حق به مقتول تعلق دارد، اما ظلمی که با انجام این معصیت بر نفس خود روا داشته با توبه ساقط می شود.. مولف گفته : قصاص حق اولیاء را اداء می کند اما مقتول در روز قیامت (از قاتل) حق می خواهد، زیرا قصاص فایده ای به مقتول نمی رساند، و حق او بر قاتل باقی می ماند. این سخن مؤید چیزی است که گفتیم»"حاشیة ابن عابدین" (6/ 548).
خلاصه : حق اولیاء مقتول جز با تسلیم شدن قاتل به آنها ساقط نمی شود، و اگر چنین نکند توبه اش کامل نخواهد شد، اما حق مقتول مورد اختلاف است؛ و بنظر می رسد که اگر قاتل توبه صادقانه ای داشته باشد الله متعال در روز قیامت بین او و مقتول صلح و آشتی می اندازد و هم حق مقتول را اداء می کند و هم توبه قاتل را می پذیرد.
منبع : سایت (الإسلام سؤال وجواب).
والله اعلم
وصلی الله علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه وسلم
سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com
