دوستی دارم که شوهرش در کشور دیگری به سر می برد، او اکنون زایمان کرده و از من می پرسد که آیا بر من لازمست برای بچه ام عقیقه کنم، لطفا این موضوع را توضیح دهید.
الحمدلله،
نخست قابل یادآری است که : عقیقه واجب نیست، نه بر پدر بچه و نه بر غیر ا، بلکه مستحب است، بنابراین اگر والدین به هر دلیلی برای بچه خود عقیقه نکردند گناهی متوجه آنان نیست، و این رأی جمهور علمای اسلام است.
و اما عقیقه در حق کسی مستحب است که بار نفقه فرزند بر دوش اوست، بنابراین اولین شخص که انجام عقیقه بر دوش اوست، همان پدر نوزاد است که مؤظف به تامین نفقه بچه اش است.
اگر پدر نداشت، یا پدر از انجام آن امتناع نمود، دیگران مثل پدربزرگ یا مادر بچه ها نیز می توانند برای بچه او عقیقه کنند.
در کتاب دائرة المعارف فقهی آمده : «شافعیه گفتند : عقیقه از کسی طلب می شود که نفقه بچه بر او لازمست، و باید عقیقه را از مال شخصی خود تامین کند نه از مال فرزندش، و کسی که ملزم به نفقه بچه نیست نباید برای او عقیقه کند مگر با کسب اجازه از مسئول نفقه ..
و اگر پیامبر صلی الله علیه وسلم برای حسن و حسین عقیقه کرد احیانا از والدین آنها اجازه گرفته است، و یا احتمالا نفقه آن دو بر دوش پیامبر صلی الله علیه وسلم بوده است نه بر دوش والدینشان..
مالکیه هم گفتند : عقیقه از پدر مطالبه می شود.
و حنابله گفتند : جز پدر نباید کسی عقیقه کند، مگر آنکه عذری درکار باشد : مرگ پدر یا امتناع او، اگر کسی جز پدر آنرا انجام دهد بر او خرده گرفته نمی شود ولی بعنوان عقیقه قلمداد نمی شود، و اگر پیامبر صلی الله علیه وسلم برای حسن و حسین عقیقه کرد به این دلیل است چون ایشان نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است.
و گفتند : حتی اگر پدر فقیر هم بود سنت است عقیقه را ترک نکند، و پولی را برای اینکار قرض بگیرد البته اگر توانایی پرداخت آنرا داشت» "الموسوعةِ الفقهیة" (30/277).
بطور کلی : اصل بر آنست که عقیقه در حق پدر مشروع است، نه بر مادر یا خود نوزاد، اما فقهاء گفتند : غیر از پدر می تواند در دو حالت زیر عقیقه کند :
1- هرگاه پدر کوتاهی نمود و از انجام عقیقه امتناع ورزید.
2- هرگاه از پدر کسب اجازه شود تا بجای او عقیقه کند و پدر راضی باشد.
و به این حدیث ابن عباس رضی الله عنه استدلال کردند که گفت : « عَقَّ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَنْ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا بِکَبْشَیْنِ کَبْشَیْنِ» نسائی (4219) وصححه الألبانی.
یعنی : رسول خدا صلی الله علیه وسلم برای هر کدام از حسن و حسین رضی الله عنهما دو گوسفند عقیقه نمود».
و گفتند : پیامبر صلی الله علیه وسلم متولی امر عقیقه برای نوه هایش شد و این دلیل بر جواز انجام عقیقه نزدیکان نوزاد بجای پدر با کسب اجازه و رضایت اوست.
حافظ ابن حجر در "فتح الباری" آورده : « نووی (درباره این حدیث) گفته : احتمالا والدین (حسن و حسین) در آن زمان تنگدست بودند یا (پیامبر صلی الله علیه وسلم) با اجازه پدر (از مال خود برای آنها) عقیقه کرده باشد، و یا (احتمالا) معنی کلمه ( عَقَّ ) یعنی : دستور (به عقیقه نمود)، و یا اینکار فقط مختص پیامبر صلی الله علیه وسلم است (که بجای پدر عقیقه کند) همانگونه که برای کسانی از امتش که قربانی نکردند قربانی نمود، که بعضی (از اهل علم) این را از خصائص نبوی صلی الله علیه وسلم شمردند» فتح الباری " (9/595).
خلاصه اینکه : بر مادر بچه لازم نیست که برای او عقیقه کند، ولی اگر پدرش از انجام آن امتناع ورزید، و یا مثلا پدر از تولد بچه اش بی خبر بود و یا دور از خانه بود، و یا پدر با وجود زنده و توانا بودن خود عقیقه نکرد و به مادر یا پدربزرگ بچه اجازه داد، در اینحالت برای مادر یا پدربزرگ مشروع است که برای فرزندش عقیقه کند، و ان شاء الله ماجور خواهند شد.
منبع : سایت (الإسلام سؤال وجواب).
والله اعلم
وصلی الله علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه وسلم
سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com
