اشتباهات بعضی از روزه داران و توصیه هایی به آنها
1ـ برخی از مسلمانان متأسفانه به جای استقبال از این ماه مبارک با ذکر و سپاس خداوند به خاطر توفیق قرار گرفتن در این ماه با لهو و لعب و موسیقی به استقبال آن می روند، این در حالیست که پیامبر اسلام با این جمله: «بار الها این ماه را ماه امنیت، سلامتی و اسلام برایمان قرار بده». (به روایت ترمذی و گفته است که حدیث حسن است)، به استقبال این ماه مبارک می رفتند.
2ـ یکی دیگر از اشتباهات برخی از مردم این است که با وجود آگاهی از اینکه آن شب اولین شب ماه رمضان است نماز تراویح را نمی خوانند. این کار اشتباه است چون به محض آنکه هلال ماه رویت شد مسلمان وارد اولین شب ماه رمضان شده و سنت است که نماز تراویح را به جماعت در مسجد بخواند.
3ـ غفلت برخی از مردم نسبت به دعا کردن به هنگام اعلام حلول ماه مبارک رمضان یا هنگام رویت هلال ماه. سنت است هنگامی که ثابت شد که ماه مبارک آغاز شده و هلال این ماه رویه گردیده است باید این حدیث رسول الله صلی الله علیه و سلم را که به هنگام رویت هلال ماه فرموده بود، تکرار کنند:«بار الها این ماه را ماه مبارک و ایمان و سلامت و اسلام قرار بده ». (صحیح سنن ترمذی).
4ـ از جمله اشتباهات برخی از مردم این است که شب بدون نیت برای روزه می خوابند. هنگام که روزه دار آگاهی یافت که وارد ماه رمضان شده است بر او واجب است که شب به نیت روزه بخوابد. از پیامبر اسلام صلی الله علیه و سلم روایت شده است که فرمود: «هر کس شب رمضان با نیت نخوابد آن روز روزه ندارد». (به روایت نسائی). ایشان همچنین می فرماید: «هر کس شب رمضان و پیش از سپیده دم نیت نکند روزه دار نیست». (به روایت دراقطنی و بیهقی و البانی آن را صحیح دانسته است).
5ـ یکی دیگر از اشتباهات برخی از روزه داران بر زبان آوردن نیت است. این کار آنها اشتباه است چون همین که به نیت روزه شب بخوابد کفایت می کند. شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می گوید: «به اجماع علمای اسلامی بر زبان آوردن نیت واجب نیست، عموم مسلمانان با نیت روزه می گیرند و روزه آنها صحیح است». (الفتاوی ج 25 ص 275).
6ـ عدم امساک از خوردن و آشامیدن پس از آگاهی از حلول ماه رمضان . مثلاً فردی مسافر یا خوابیده است یا به دلایلی در ابتدا متوجه نشده است که ماه رمضان فرا رسیده است، این اشتباهی بوده که از او سر زده است و بهتر است که هر وقت متوجه شد که ماه مبارک آغاز شده است باید بقیه روز از خوردن و آشامیدن خودداری کند. از سلمه بن الأکوع رضی الله عنه روایت شده است که گفت: «پیامبر مردی را فرستاد تا در روز عاشورا اعلام کند: هر کس در حال خوردن از خوردن دست بکشد و روزه بگیرد و هر کس نمی خورد دیگر نخورد». ( به روایت بخاری و مسلم).
7ـ به تأخیر انداختن نمازهای ظهر و عصر از سوی برخی از روزه داران به سبب غلبه خواب بر آنها که این از بزرگ ترین اشتباهات محسوب می شود. ا لله تعالی می فرماید: « فَوَیْلٌ لِّلْمُصَلِّینَ * الَّذِینَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ» «وای به حال نمازگزاران، همان کسانی که نماز خود را به دست فراموشی می سپارند». برخی از علما گفته اند: آنها کسانی هستند که آن را به تأخیر می اندازند. در صحیح (بخاری) از ابن مسعود روایت شده است که از رسول الله صلی الله علیه و سلم سئوال کرد: کدام نماز ارزش بیشتری دارد؟ ایشان فرمودند: «خواندن نماز در وقت خودش» و در روایت دیگرآمده است : «در اول وقت آن».
8ـ به تأخیر انداختن افطار تا پس از پایان اذان به منظور رعایت احتیاط. این اقدام اشتباه است، روزه دار هر وقت صدای اذان را شنید باید افطار کند. هر کس آن را به تأخیر بیندازد در کاری که از خواسته نشده است مبالغه کرده است.
9ـ تعجیل در افطار سنت است که روزه دار در افطار کردن عجله کند و به محض اینکه مطمئن شد که زمان افطار فرا رسیده است، خوردن افطار را آغاز کند. سهل بن سعد الساعدی رضی الله عنه از رسول روایت کرده است که فرمود: «همچنان مردمانی که در افطار کردن تعجیل می کنند از بهترین ها هستند». (متفق علیه). از انس رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: «در افطار کردن عجله کنید و خوردن سحری را به تأخیر بیندازید». (کتاب صحیح جامع صغیر).
10ـ غفلت برخی از روزه داران نسبت به دعا کردن به هنگام افطار کردن. سنت است که روزه دار به هنگام افطار کردن دعا کند که فضیلت زیادی در آن نهفته است و روزه دار از جمله کسانی است که دعای او رد نمی شود. از انس بن مالک رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: «دعای سه شخص رد نمی شود: دعای پدر و مادر، دعای روزه دار و دعای مسافر». (احمد آن را روایت کرده و البانی آن را صحیح دانسته است). از جمله دعاهای صحیح در این باره این دعای رسول الله صلی الله علیه و سلم به هنگام افطار است که ایشان می فرمود: «ذهب الظمأ و ابتلت العروق و ثبت الأجر ان شاء الله» (صحیح سنن ابی داوود). «تشنگی برطرف شد و رگ ها سیراب شدند و اجر به خواست خداوند نوشته شد». از جمله اشتباهات روزه داران غفلت برخی از آنها از دعا کردن پس از افطار است.
11ـ غفلت برخی از روزه داران از دعا کردن در حق کسانی که به آنها افطار می دهند. سنت است وقتی روزدار نزد کسی افطار کرد برای او دعا کند کما اینکه رسول الله صلی الله علیه و سلم در حق قومی که ایشان را افطار داده بودند دعا کرده بود. پس یکی از دعاهای زیر را بگوید: - «افطر عندکم الصائمون و اکل طعامکم الابرار و تنزلت علیکم الملائکه». (صحیح جامع الصغیر). - «اللهم بارک لهم فیما رزقتهم و اغفر لهم و ارحمهم». (به روایت مسلم). - «اللهم اطعم من اطعمنی و اسقی من سقانی». (به روایت مسلم).
12ـ عجله کردن در سحری خوردن و به تأخیر انداختن افطار یا خودداری از خوردن سحری یا اکتفا کردن به خوردن در نیمه شب همگی مخالف سنت رسول الله صلی الله علیه و سلم است. مستحب است که روزه دار پیش از طلوع سپیده دم سحری بخورد. چرا که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده است: «سه خصلت از اخلاق پیامبران است: عجله کردن در افطاری، به تأخیر انداختن سحری و قرار دادن دست راست بر روی دست چپ به هنگام خواندن نماز». به روایت طبرانی.
13ـ عادت ندادن کودکان به گرفتن روزه به خاطر سن کم آنها. مستحب است که بچه ها را پیش از رسیدن به سن بلوغ به گرفتن روزه عادت دهیم و آنها را به این کار امر کنیم تا برایشان تمرینی باشد به ویژه که اگر توان آن را داشته باشند. ربیع بنت معوذ می گوید: «کودکانمان را بر گرفتن روزه عادت می دادیم و برایشان عروسک هایی از پنبه ساخته بودیم که هر وقت برای غذا گریه می کردند آن عروسک ها را در اختیارشان قرار می دادیم تا اینکه زمان افطار این کار را ادامه می دادیم». متفق علیه.
14ـ اصرار برخی از بیماران در زمینه گرفتن روزه با وجود تحمل سختی و مشقت. این کار اشتباهی است چون الله سبحان حرج و سختی را از مردم برداشته است و به بیمار اجازه داده است که روزه اش را بخورد و بعدا قضای آن را بگیرد. الله تعالی می فرماید: «فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَن کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ» (بقره:185) یعنی: پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را میخواهد، نه زحمت شما را.
15ـ از جمله اشتباهات برخی از روزه داران خودداری از مسواک زدن در روزهای ماه رمضان. آنها گمان می کنند که استفاده از مسواک روزه آنها را باطل می کند که این کار اشتباه است. رسول اکرم صلی الله علیه و سلم فرمود: «اگر برای امتم دشوار نبود به آنها امر می کردم که به هنگام هر نماز مسواک بزنند». متفق علیه. بخاری رحمه الله می گوید: پیامبر روزه دار را از دیگران جدا نکرد.
16- از جمله اشتباهاتی که برخی مردم را با مشکلاتی نیز مواجه می سازد این است هر گاه جنب یا محتلم شدند، چنین می پندارند که روزه آنان باطل است و باید آن را قضا کنند. چه بسا برخی جهال نیز چنین فتواهایی داده باشند. نظر درست آن است که روزه چنین افرادی صحیح است و به قضا نیاز ندارد. در روایات آمده است که هرگاه پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و سلم پس از فجر (اذان صبح) در حالت جنابت (پس از همبستری با یکی از همسرانشان) از خواب بر می خاستند، غسل می کردند و آن روز را روزه می گرفتند.
17- یکی دیگر از اشتباهات درباره ماه رمضان آن است که برخی گمان می کنند در ماه رمضان همبستری با همسران حرام است. این نظر کاملا اشتباه است، زیرا همبستری فقط در روز (از طلوع فجر تا اذان مغرب) حرام است و حال آنکه در شب برای روزه داران حلال است. خداوند متعال در آیه 187 سوره بقره می فرماید: «احل لکم لیلة الصیام الرفث الی نسائکم هن لباس لکم و انتم لباس لهن» بر شما حلال شده است شب ماه رمضان نزدیکی با همسرانتان، آنها لباس شمایند و شما لباس آنان!
18- از جمله خطاهای رایج در ماه رمضان آن است که برخی، مسافران را به خاطر افطار کردن روزه سرزنش می کنند. این کار اشتباه و نادرست است، زیرا مسافر در ماه رمضان هم اجازه افطار کردن و هم روزه گرفتن دارد. این امر نیز به حالت مسافر باز می گردد که از سه حالت خارج نیست: - اگر روزه گرفتن برای مسافر دشوار نباشد، طبق مفاد آیه مبارکه که می فرماید: «و أن تصوموا خیر لکم ان کنتم تعلمون» بقره/ 181 (و اگر روزه بگیرید، برای شما بهتر است، اگر بدانید) برای چنین فردی روزه گرفتن بهتر است. - چنانچه روزه گرفتن برای او دشوار بود و از پذیرش رخصت هم اعراض کرد در چنین شرایطی افطار کردن برای او بهتر است زیرا خداوند متعال می فرماید: «لا یکلف الله نفسا الا وسعها» ( خداوند به اندازه توان انسان از او تکلیف می خواهد). رسول خدا صلی الله علیه و سلم هم می فرماید: «خداوند متعال دوست دارد، همان گونه که از عزائم استفاده می شود، از رخصت ها نیز استفاده شود». (ابن حبان و طبرانی این حدیث را روایت کرده اند). - اگر روزه گرفتن دشوار نبود، مسافر میان روزه و عدم آن مخیر است، زیرا در حدیثی که حمزة بن عمرو الاسلمی از رسول خدا روایت کرده، امده است که ایشان در پاسخ به حمزه که پرسید، آیا در سفر روزه بگیرم، فرمود: اگر خواستی روزه بگیر و اگر خواستی، افطار کن. (گفتنی است که حمزه از اصحابی بود که بسیار روزه می گرفت). همچنین یاران پیامبر صلی الله علیه و سلم هیچ گاه روزه گرفتن یا عدم آن را در سفر برای یکدیگر عیب نمی دانستند. انس بن مالک رضی الله عنه می گوید: ما به همراه پیامبر صلی الله علیه و سلم به سفر می رفتیم و در آن نه روزه دار بر مفطر عیب می گرفت و نه مفطر بر روزه دار. (روايت از بخاري و مسلم) روزه و اصناف مردم: - روزه بر هر مسلماني که بالغ، قادر و مقيم باشد واجب است. - کافر روزه نمي گيرد و اگر مسلمان شود، قضاي روزه سال هاي کفر بر او واجب نيست. - روزه بر کودکاني که به سن بلوغ نرسيده اند، واجب نيست، اما براي آنکه به آن عادت کند، بايد او را به اين کار فرمان داد. - روزه بر ديوانه واجب نيست و اگر کبير (در سن بلوغ) باشد کفاره ندارد. - روزه بر کسي که به دليل کهولت و پيري يا بيماري لا علاج، توان روزه گرفتن ندارد، واجب نيست و اين افراد بايد به ازاي هر روز از ماه رمضان يک فقير را طعام دهند. - افطار کردن براي آن دسته از بيماراني که توان روزه گرفتن ندارند، مجاز است و آنان بايد پس از شفا يافتن آن را قضا کنند. - زنان باردار و آناني که کودکان شيرخواره دارند نيز چنانچه روزه گرفتن بر آنان دشوار باشد يا از وضع کودکان خود بترسند، مي توانند افطار کنند و بعدا ـ پس از رفع ترس ـ قضاي آن را بجا آورند. - زن حائض يا زني که عده وضع حملش تمام نشده باشد (در دوره نفاس باشد) در اين حالت روزه نمي گيرند و قضاي آن را به جا مي آورند. - مسافر هم اجازه روزه گرفتن دارد و هم مجاز است افطار کند و قضاي آن را بجا آورد. در اين باره تفاوت نمي کند که سفر اضطراري باشد مانند سفر عمره يا مداوم باشد مانند سفرهاي رانندگان تاکسي هاي بين شهرها. چنين افرادي مادام که در شهر خود نباشند، مي توانند، روزه را پس از بازگشت قضا کنند. سهو روزه دار: - اگر روزه دار به علت فراموشي يا ناداني يا به خاطر اکراه، چيزي از مفطرات را خورد يا نوشيد، روزه اش باطل نمي شود. زيرا خداوند متعال در آيه آخر سوره بقره مي فرمايد: «ربنا لا تؤاخذنا إن نسينا أو أخطأنا» (پروردگارا، ما را به خاطر فراموشکاري يا اشتباه توبيخ و مؤاخذه مکن) در آيه ديگري هم مي فرمايد: «إلا من أکره و قلبه مطمئن بالإيمان» نحل/ 106 (مگر کسي که او را اجبار کرده باشند و حال آنکه ايمان قلبي اش ثابت باشد) خداوند متعال همچنين مي فرمايد: «و ليس عليکم جناح فيما أخطأتم به و لکن ما تعمدت قلوبکم» احزاب / 5. بنابراين، اگر روزه دار در حالت فراموشي چيزي خورد يا نوشيد، روزه اش باطل نمي شود. - اگر گمان کرد که خورشيد غروب کرده است يا چنين فکر مي کرد که هنوز فجر طلوع نکرده (وقت اذان صبح فرا نرسيده است) و در اين حالت چيزي خورد و يا نوشيد، روزه اش باطل نمي شود. - چنانچه روزه دار، مضمضه کند و بدون قصد مقداري آب به داخل گلويش فرو رود، روزه اش باطل نمي شود. - اگر در خواب محتلم شد، روزه اش باطل نمي شود، زيرا در حالت خواب اختيار از دست او خارج بوده است. اسباب باطل شدن روزه (مبطلات روزه): هشت چيز روزه را باطل مي کند که عبارتند: 1- آمیزش: اگر روزه دار در روز ماه رمضان با همسر خود همبستر شود و جماع کند، بايد قضاي آن روزه را بگيرد، مضاف بر آن بايد کفاره بدهد. کفاره آن نيز آزاد کردن يک برده است، اگر نتوانست بايد شصت روز پشت سر هم روزه بگيرد و اگر نتوانست بايد شصت فقير را طعام دهد. 2- انزال مني در بيداري بر اثر استمناء يا همبستري يا بوسه يا در آغوش گرفتن يا غيره. 3- خوردن يا آشاميدن. مفيد يا مضر بودن آن تفاوتي نمي کند و دود (سيگار يا چيزهاي ديگر به صورت عمدي) از آن جمله است. 4- تزريق آمپولهاي تقويتي که به جاي غذا از آن استفاده مي شود. اما آمپول هاي غير تقويتي خواه عضلاني باشد يا وريدي و خواه مزه آن را حس کند يا نه، روزه را باطل نمي کند. 5- تزريق خون، خواه به علت از دست دادن خون زياد باشد يا چيز ديگر. 6- خروج خون حيض يا نفاس 7- بيرون کشيدن خون از بدن از طريق حجامت يا راه ديگر. اما خروج خون به علت خون دماغ شدن يا کشيدن دندان بدان سبب که به معناي حجامت نيست، روزه را باطل نمي کند. 8- استفراغ عمدي، اما اگر غير عمدي باشد، روزه با آن باطل نمي شود. توصيه هايي به روزه داران: 1- روزه دار در صورت نياز به غسل جنابت هم مي تواند نيت روزه کند و پس از طلوع فجر غسل نمايد. 2- زن چنانچه پيش از طلوع فجر يکي از روزهاي ماه مبارک رمضان از حيض يا نفاس پاک شد، بايد آن روز را روزه بگيرد، هر چند که غسل به جا نياورده باشد و مجاز است که غسل را پس از طلوع فجر به جا آورد. 3- روزه دار در روز ماه رمضان مي تواند دندان خود را جراحي کرده يا بکشد و آن را ضد عفوني کند يا در چشم يا گوش خود قطره بريزد و حتي در صورت حس کردن طعم آن قطره در حلق، باز روزه اش باطل نمي شود. 4- روزه دار براي خنک شدن و کاهش عطش مي تواند روي خود آب بريزد يا در کنار خنک کننده اي مانند کولر بنشيند. 5- روزه دار مي تواند براي آسان کردن تنفس و کاهش فشار و غيره آب را در دهانش مضمضه کند. 6- اگر دهان روزه دار خشک شد او مي تواند لب هايش را با آب تر کند يا با آب مضمضه کند، اما اجازه غرغره کردن ندارد. 7- سنت است که روزه دار سحري را تا چند دقيقه پيش از طلوع سپيده دم به تأخير بيندازد و پس از غروب خورشيد در خوردن افطاري عجله و شتاب کند و با چند دانه رطب افطار کند و اگر رطبي نيافت با خرما و اگر خرما نبود با آب و اگر آب هم در دسترسش نبود و هيچ غذاي حلالي را نيافت در قلبش نيت باز کردن روزه اش را بکند تا اينکه چيزي پيدا مي کند. 8- سنت است که روزه دار بر عباداتش بيفزايد و از همه کارهايي که از آن نهي شده است دوري کند. 9- بر روزه دار واجب است که فرايض خود را تمام و کمال انجام دهد و از کارهاي حرام دوري کند. نمازهاي پنج گانه را در وقتش به جماعت بخواند و اگر نتوانست به جماعت بخواند از دورغ و غيبت و تقلب و معاملاتي که در آن ربا وجود دارد و از هر سخن و رفتار حرام بپرهيزد. پيامبر اسلام صلى الله عليه و سلم مي فرمايد: «هر کس سخن زشت و ناروا و عمل به آن را ترک نکند و همچنان بر جهل و ناداني خود پافشاري مي ورزد خداوند نيازي ندارد که آب و غذاي خود را ترک کند». الله را قسم مي دهيم به اسماء و صفات نيکويش! که ما را از ارتکاب به خطا و لغزش دور سازد و آگاهي و فقه در دين را نصيب ما گرداند و ما را از جمله روزه داراني قرار دهد که از روي ايمان و طلب پاداش روزه گرفته اند و از ما اين روزه ها را بپذيرد. گناهان ما را که از روي عمد يا آشکارا و پنهان انجام داده ايم بيامرزد که او قادر و توانا بر اين کار و آمرزنده است. سبحان ربک رب العزة عما يصفون و سلام علي المرسلين و الحمد لله رب العالمين. مترجم: ام طه ناوي | 
