نماز دو عید (فطر و قربان)
بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین و الصلاة و السلام علی رسول الله و علی آله و اصحابه الی یوم الدین و اما بعد :
حکم نماز دو عید: نماز دو عید بر مردان و زنان واجب است؛ چون پیامبر صلی الله علیه وسلم همواره آنرا انجام داده است و مردم را به خروج برای ادای آن امر فرموده : از ام عطیه روایت است : (أمرنا أن نخرج العواتق و ذوات الخدور) «به ما امر شد تا جاریههای بالغ و اهل خدور را (برای نماز عیدین) خارج کنیم». متفق علیه؛ بخاری (974)، مسلم(890) از حفصه بنت سیرین روایت است : ما از خارج شدن جاریههایمان در روز عید جلوگیری میکردیم، زنی آمد و در قصر بنی خلف مسکن گزید، نزد او رفتم، گفت که همسر خواهرش در دوازده غزوه با پیامبر صلی الله علیه وسلم شرکت داشته است و خواهرش در شش غزوه به همراه او بود، خواهرش گفت : ما به مریضها خدمت میکردیم و مجروحین را مداوا مینمودیم، گفت ای رسول خدا اگر یکی از ما جلبات (لباس گشاد) نداشته باشد عدم خروج او گناه محسوب میشود؟ پیامبر -صلی الله علیه وسلم- فرمود : (لتلبسها صاحبتها من جلبابها، فلیشهدن الخیر و دعوة المؤمنین) «دوستش با جلبشان او را بپوشاند پس باید (زنان) در خیر و دعای مؤمنان حضور داشته باشند». متفق علیه؛ بخاری(980).
وقت نماز دو عید: از یزید بن خمیر رحبی روایت است که : عبدالله بن بسر صحابی پیامبر صلی الله علیه وسلم روز عید فطر یا قربان با مردم خارج شد، تأخیر امام را ناپسند دانست و گفت : (إنا کنا قد فرغنا ساعتنا هذه، و ذلک حین التسبیح) «ما (زمانی که با پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز عید میخواندیم) در این لحظه از نماز فارغ شده بودیم و آن وقت نماز، اشراق بود». صحیح؛ ابوداود (1123)، ابن ماجه(1317). منظور از :«و ذلک حین التسبیح» زمان بلند شدن خورشید و سپری شدن وقت کراهت و فرا رسیدن وقت نماز سنت است.
رفتن به مصلی: از احادیث سابق فهمیده میشود که محل نماز عید فضای باز است نه مسجد، چون پیامبر صلی الله علیه وسلم برای ادای نماز عید به طرف مصلی خارج میشد و کسانی که بعد از او آمدند نیز همین کار را میکردند.
آیا نماز دو عید اذان و اقامه دارد؟ ازابن عباس و جابر بن عبدالله رضی الله عنهما روایت است : (لم یکن یؤذن یوم الفطر و لا یوم الأضحی) «روز عید فطر و عید قربان (برای نماز عید) اذان داده نمیشد». متفق علیه :بخاری(960)، مسلم(886). از جابر رضی الله عنه روایت است : (أن لاأذان للصلاة یوم الفطر حین یخرج الإمام و لابعد یخرج و لا إقامة و لانداء و لا شیء، لانداء یومئذ و لا إقامة) «برای نماز عید نه اذانی است و نه اقامهای و نه چیزی دیگر». جزئی از حدیث قبلی مسلم است.
چگونگی نماز عید: نماز عید دو رکعت است، و در آن دوازده تکبیر گفته میشود؛ هفت تکبیر در رکعت اول بعد از تکبیرة الإحرام و قبل از قرائت فاتحه و پنج تکبیر در رکعت دوم قبل از قرائت فاتحه : از عمرو بن شعیب از پدرش از جدش روایت است : (أن رسول الله صلی الله علیه وسلم کبر فی العیدین سبعا فی الأولی و خمسا فی الآخرة) «پیامبر صلی الله علیه وسلم در نمازهای دو عید هفت تکبیر در رکعت اول و پنج تکبیر در رکعت دوم گفت». صحیح :]المشکاة 1441]،ابن ماجه(1279). از عایشه رضی الله عنها روایت است : (أن رسول الله صلی الله علیه وسلم کبر فی الفطر و الأضحی سبعا و خمسا، سوی تکبیرتی الرکوع) «پیامبر صلی الله علیه وسلم در نماز عید فطر و قربان غیر از دو تکبیر رکوع هفت تکبیر (در رکعت اول) و پنج تکبیر (در رکعت دوم) میگفت». صحیح :ابن ماجه(1280)،ابوداود(37، 1138).
قرائت در نماز عید: از نعمان بن بشیر روایت است : (أن رسول الله صلی الله علیه وسلم کان یقرأ فی العیدین و فی الجمعة بسبح اسم ربک الأعلی، و هل أتاک حدیث الغاشیة) «پیامبر صلی الله علیه وسلم در نماز دو عید و نماز جمعه سورههای «سبح اسم ربک الأعلی» و «هل أتاک حدیث الغاشیه» را میخواند».صحیح:مسلم(878)،ابوداود(1109). از عبیدالله بن عبدالله روایت است : (خرج عمر یوم العید، فأرسل إلی أبی واقد اللیثی : بأی شیء کان النبی صلی الله علیه وسلم یقرأ فی مثل هذا الیوم؟ قال : بقاف و اقتربت) «عمر روز عید (برای ادای نماز) خارج شد، کسی را فرستاد که از ابو واقد لیثی بپرسد پیامبر صلی الله علیه وسلم در نماز عید چه سورههایی را قرائت میکرد؟ ابوواقد گفت : سوره «ق» و «اقتربت» را میخواند».صحیح: مسلم(891)،ابوداود(1142).
خطبه بعد از نماز عید:
از ابن عباس روایت است : (شهدت العید مع رسول الله صلی الله علیه وسلم و أبی بکر و عمر و عثمان رضی الله عنه فکلهم کانوا یصلون قبل الخطبة) «با پیامبر صلی الله علیه وسلم ، ابوبکر، عمر و عثمان رضی الله عنه نماز عید خواندم، همه آنها قبل از خطبه نماز میخواندند». متفق علیه :بخاری(962)، مسلم(884).
نماز (سنت) قبل و بعد از نماز عید: از ابن عباس رضی الله عنه روایت است : (أن النبی صلی الله علیه وسلم صلی یوم الفطر رکعتین، لم یصل قبلها و لابعدها) «پیامبر صلی الله علیه وسلم روز عید فطر دو رکعت نماز خواند قبل و بعد از آن نماز دیگری نخواند». متفق علیه :بخاری(964)، مسلم(884).
آنچه روز عید مستحب است: 1- غسل: از علی رضی الله عنه روایت است که درباره غسل از او سؤال شد گفت : (یوم الجمعة، و یوم عرفة، و یوم الفطر، و یوم الأضحی) «روز جمعه، روز عرفه، روز عید فطر، روز عید قربان».( بیهقی از طریق شافعی از زاذان روایت کرده)
2- پوشیدن بهترین لباس : از ابن عباس روایت است که : (کان رسول الله صلی الله علیه وسلم یلبس یوم العید بردة حمراء) «پیامبر صلی الله علیه وسلم روز عید جامهای سرخ رنگ میپوشید». هیثمی در کتاب «مجمع الزوائد» (201/2) گفته است : این حدیث را طبرانی در «الأوسط» روایت کرده، و راویان آن ثقه هستند. 3- خوردن در روز عید فطر قبل از خروج برای نماز : از انس روایت است : (کان رسول الله صلی الله علیه وسلم لا یغدو و یوم الفطر حتی یأکل تمرات) «پیامبر صلی الله علیه وسلم صبح روز عید فطر تا چند خرما نمیخورد (به نماز) نمیرفت». بخاری(953)، ترمذی (541).
4- روز عید قربان خوردن را به تأخیر بیاندازد تا از گوشت قربانیاش بخورد : از ابوبریده روایت است : (أن رسول الله صلی الله علیه وسلم کان لایخرج یوم الفطر حتی یطعم ولایطعم یوم النحر حتی یذبح) «پیامبر صلی الله علیه وسلم روز عید فطر تا چیزی نمیخورد (برای نماز) خارج نمیشد و روز عید قربان تا ذبح نمیکرد چیزی نمیخورد (از گوشت قربانیاش میخورد)». صحیح : ابن خزیمه (1426)، ترمذی (540) در روایت ترمذی به جای عبارت «حتی یذبح» عبارت «حتی یصلی» آمده است.
5- تغییر مسیر رفت و برگشت : از جابر روایت است : (کان النبی صلی الله علیه وسلم إذا کان یوم عید خالف الطریق) «پیامبر صلی الله علیه وسلم روز عید از راهی غیر از راه رفتن برمیگشت». صحیح : [المشکاة 1434]،بخاری(986). 6- تکبیر در روزهای عید : خداوند میفرماید : ) وَلِتُکمِلُوا العِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوا اللهَ عَلَی مَا هَدَاکُم وَ لَعَلَّکُم تَشکُرُونَ ( (بقره : 185) «و تا تعداد (روزهای رمضان) را کامل گردانید و بخاطر اینکه خدا شما را هدایت کرده، الله اکبر بگویید و تا اینکه سپاسگذاری کنید». و درباره عید قربان میفرماید : ) وَ اذکُرُوا اللهَ فِی أیَّامٍ مَعدُوداتٍ ( (بقره : 203) «و در روزهای مشخصی (سه روز ایام التشریق) خدا را یاد کنید». و همچنین میفرماید : ) کَذلِکَ سَخَّرَهَا لَکُم لِتُکَبِّرُوا اللهَ عَلَی مَا هَدَاکُم ( (حج : 37) «اینگونه که (میبینید) خداوند حیوانات را مسخر شما کرده است تا بخاطر اینکه خدا شما را هدایت کرده است الله أکبر بگویید».
وقت تکبیر در روز عید فطر از هنگام رفتن به مصلی شروع میشود و تا خواندن نماز ادامه مییابد: ابن ابیشیبه گوید : یزید بن هارون از ابن ابی ذئب از زهری روایت میکند که : (أن رسول الله صلی الله علیه وسلم کان یخرج یوم الفطر فیکبر حتی یأتی المصلی، و حتی یقضی الصلاة، فإذا قضی الصلاة قطع التکبیر) «پیامبر صلی الله علیه وسلم روز عید فطر تکبیرگویان به مصلی میآمد تا اینکه نماز را تمام میکرد و پس از اتمام نماز تکبیر را قطع میکرد». صحیح : [الصحیحه 171]، (164/2). شیخ البانی گوید : سند این حدیث به طور مرسل صحیح است.( الارواء (123/3)). و همین حدیث از طریق دیگری به صورت مرفوع از ابن عمر روایت است : بیهقی آنرا از طریق عبدالله بن عمر از نافع از عبدالله بن عمر روایت کرده است که : (أن رسول الله صلی الله علیه وسلم کان یخرج فی العیدین مع الفضل بن عباس و عبدالله بن عباس و علی و جعفر و الحسن و الحسین و أسامة بن زید، و زید بن حارثه و أیمن بن أم أیمن رضی الله عنهارافعا صوته بالتهلیل و التکبیر، فیأخذ طریق الحذائین حتی یأتی المصلی، و إذا فرغ رجع علی الحذائین حتی یأتی منزله) «پیامبر صلی الله علیه وسلم برای نماز دو عید با فضل بن عباس، عبدالله بن عباس، علی، جعفر، حسن، حسین، اسامه بن زید، زید بن حارثه، ایمن ابن ام ایمن رضی الله عنها خارج میشد و با صدای بلند لا إله إلا الله و الله أکبر میگفت و از راه حذائین (مسیر کفاشان) به مصلی میرفت و بعد از خواندن نماز از بالای حذائین (از راهی دیگر) به خانهاش برمیگشت». بیهقی گوید : سند این حدیث از سند قبلی برتر است. البانی می گوید : رجال این حدیث بجز عبدالله بن عمر (عمری المکبر) ثقه و از رجال مسلماند. و ذهبی در خصوص او گوید : (صدق فی حفظه شییء) «صدوق است ولی حافظه او ایرادی دارد»، همچنین ذهبی و دیگران او را جزء رجال مسلم قرار دادهاند، پس میتوان به امثال او استشهاد کرد. بنابراین او شاهدی صالح برای روایت مرسل زهری است، بنابراین به نظر من این حدیث چه به صورت موقوف و چه به صورت مرفوع، صحیح است. والله اعلم أه-.
وقت تکبیر عید قربان از صبح روز عرفه شروع میشود و تا عصر آخرین روز ایام التشریق ادامه دارد این مطلب از علی و ابن عباس و ابن مسعود رضی الله عنهم به صحت رسیده است. این مطلب را ابن أبی شیبه (165/2) به دو طریق از علی روایت کرده که یکی از آنها «جید» است، و بیهقی هم از آن وجه (3/314) از علی روایت کرده، سپس شبیه آن را از ابن عباس روایت کرده، که سند آن هم صحیح است. حاکم (1/300) هم مثل این مطلب را از ابن عباس و ابن مسعود روایت کرده است، به الإرواء (125/3) مراجعه شود. اما درباره الفاظ تکبير مجال سخن زياد است و در روايتي از او ثابت است که ابن مسعود رضی الله عنه در ايام التشريق تکبير را به صورت زوج بکار مي‌برد و مي‌گفت : الله أکبر الله أکبر، لا إله إلا الله، الله أکبر الله أکبر و لله الحمد». ابن ابي شيبه اين حديث را با اسناد صحيح روايت کرده (167/2)، ولي در جايي ديگر با همان سند، الله أکبر را سه بار آورده است. همچنين بيهقي (3/315) آنرا با همان سند از يحيي بن سعيد از حکم (بن فروح ابوبکار) از عکرمه از ابن عباس با سه الله أکبر روايت کرده که سند آن هم صحيح است. الإرواء (125/3). وصلی الله وسلم علی محمد و علی آله و اصحابه و اتباعه الی یوم الدین منبع: مختصر فقه؛ دکتر عبدالعظیم بن بدوی | 
